Zaparcia u dzieci

Zaparcia to dość trudny i wstydliwy temat. Okazuje się, że jest jedną z częstszych dolegliwości skłaniających rodziców do wizyty u pediatry. W około 90% przypadków ma ono podłoże czynnościowe idiopatyczne. Oznacza to, że przyczyna jest nieznana i nie towarzyszy temu żadna choroba organiczna. Kiedy należy się niepokoić?  Normą jest gdy dziecko wypróżnia się codziennie (nawet 2 razy) lub co drugi dzień. Jeśli odbywa się rzadziej to może oznaczać, że są jakieś trudności w tym obszarze. Jednym z kryteriów zaparć czynnościowych jest zmniejszona częstotliwość wypróżnień, a dokładnie nie więcej niż 2 w tygodniu. Pozostałe kryteria obejmują takie zachowania jak:

• popuszczanie stolca,
• zachowania powodujące wstrzymywanie defekacji,
• bolesne wypróżnienia,
• zbite, obfite stolce.

Jeśli rodzic obserwuje którekolwiek z takich zachowań, warto przyjrzeć się, czy ta potrzeba fizjologiczna dziecka jest właściwie zaopiekowana. Być może jest to moment wymagający podjęcia jakiś konkretnych działań, być może nawet konsultacji u lekarza.

Co może być przyczyną?

W większości przypadków przyczyna jest nieznana. Jednak nie należy wykluczać  tego, że zaparcie jest też objawem jakiś innych chorób, należą do nich m.in.:

• alergie pokarmowe,
• celiakia,
• niedoczynność tarczycy,
• choroby przewodu pokarmowego, także wady anatomiczne
• hipokalemia, czyli niski poziom potasu
• zatrucie witaminą D.

Są to jednak dość rzadkie sytuacje, ale warto o tym pamiętać.

Jakie działania podjąć najpierw?

Podstawowe leczenie to wzbogacenie diety w błonnik. Dzieci często unikają produktów, które są właśnie jego źródłem. Należą do nich:

• warzywa, owoce w całości - soki są pozbawione błonnika
• produkty zbożowe z pełnego przemiału, czyli kasze, płatki, chleb z pełnego przemiału.

Z diety powinniśmy wykluczyć makaron, szczególnie ten biały, ryż, bułki i biały chleb, a także słodkie wyroby piekarnicze. 

Błonnik można również zwiększyć dodając do potraw takie produkty jak otręby, łuskę babki jajowatej, czy babkę płesznik, ale także siemię lniane, czy nasiona chia.  Zalecane spożycie błonnika pokarmowego u dzieci zdrowych wynosi 0,5 g/ na każdy kilogram masy ciała (ale nie więcej niż 35 g/dobę).

Zwiększając zawartość błonnika w diecie nie można zapomnieć, że ilość wypijanej wody również musi się zwiększyć. W przeciwnym razie efekt będzie odwrotny - zwiększenie trudności z oddaniem stolca. Woda to również ważny element terapeutyczny. Zbyt małe ilości wypijanej wody powodują, że organizm wchłania jej większe ilości w przewodzie pokarmowym. A im dłużej masy kałowe przebywają w jelicie, tym ta ilość wchłanianej wody się zwiększa. Większe ilości płynów będą powodować rozluźnienie stolca i tym samym łatwiejsze wypróżnienie.

Dieta również powinna być uboga w cukier oraz smażone i tłuste potrawy. Wędliny i mięsa - warto wybierać te z mniejszą ilością tłuszczu. Należy unikać produktów jak kakao, wzdymające warzywa, gotowaną marchew, czy ostre przyprawy.

Cały proces terapeutyczny, który nigdy nie trwa krótko, oprócz modyfikacji diety, powinien obejmować również trening defekacyjny, którego celem jest wprowadzenie nawyku i nauczenie dziecka, aby odwiedzanie toalety odbywało się codziennie - najlepiej o stałej porze. Ważne jest również wprowadzenie regularnej aktywności fizycznej. Ta będzie pobudzała motorykę jelit. Należy zatem jak najczęściej zachęcać dziecko do ruchu, zarówno w domu, jak i podczas spacerów na dworze. Im więcej tym lepiej.

W niektórych przypadkach można rozważyć terapię behawioralną tzw. biofeedback. Polega ona na ćwiczeniach relaksacyjnych mięśni zwieraczy odbytu. Wymaga ona jednak pacjenta chętnie podejmującego współpracę. Ponieważ bardzo często podłoże zaparć jest nieznane konieczne może być wsparcie psychologa lub psychiatry.

Może się jednak okazać, że pomimo zastosowania wszystkich powyższych wskazówek konieczne będzie wprowadzenie leczenia farmakologicznego. Nieraz problemy są na tyle duże, że odblokowanie jelita wymaga zastosowania leków przeczyszczających. Leki te służą również podtrzymaniu efektu - czyli ułatwieniu wprowadzenia nawyku regularnego wypróżniania. Dopiero po utrwaleniu właściwych zachowań, następuje stopniowe odstawienie farmakoterapii.

Warto także wiedzieć, że w leczeniu zaparć swoją skuteczność wykazał szczep bakteryjny Lactobacillus casei rhamnosus (Lcr35). Jest on wykorzystywany jako środek regulujący motorykę jelit i także tutaj może wykazywać skuteczność podobną do środków przeczyszczających.

Problemy z zaparciami są delikatnej natury. Niemniej jednak powrót do prawidłowej czynność wypróżniania jest niezwykle ważnym elementem zdrowego i higienicznego trybu życia. Może wpływać na funkcjonowanie różnych procesów fizjologicznych - zalegające masy kałowe powodują, że więcej toksyn wraca do krwiobiegu, a tym samym negatywnie wpływają na różne funkcje organizmy. Także jakość codziennego życia dziecka jest istotnie obniżona - brak komfortu przyczynia się do trudności w budowaniu relacji społęcznych, także w codziennych czynnościach jak zabawa, zajęcia sportowe, czy edukacyjne. To ważny temat, a jednocześnie wymagający od rodziców bardzo dużo cierpliwości, wyrozumiałości, ale i konsekwencji.

Agnieszka Surma

przedszkolny dietetyk